W drugim rozdziale Drogi na Górę Karmel Jan od Krzyża prezentuje interpretację fragmentu Księgi Tobiasza (Tb 6:18-22) z łacińskiej Biblii, zwanej Wulgatą, którego nie znajdziemy we współczesnych wydaniach Pisma Świętego. Wspomniane łacińskie tłumaczenie Księgi Tobiasza św. Hieronima opierało się bowiem według tradycji na aramejskim oryginale, który niestety nie zachował się do naszych czasów. Tekst Księgi Tobiasza 6:18-22 rozszerza bowiem w stosunku do obecnie obowiązującego greckiego tekstu Kodeksu Synajskiego, odnalezionego w 1844 roku, wątek przygotowań do nocy poślubnej młodego Tobiasza i Sary. Właśnie do owego rozszerzonego wątku trzech nocy poprzedzających właściwą noc poślubną odnosi się nasz Mistrz. Ma on na myśli pouczenie udzielone Tobiaszowi przez anioła Rafała. Miało ono pomóc Tobiaszowi w uniknięciu śmierci w noc poślubną. Z historii Sary pamiętamy, że jej poprzednich siedmiu mężów zmarło podczas tejże nocy. Zgodnie z tekstem przyczyną ich śmierci była niepohamowana pożądliwość, której dali upust, wpadając w szatańskie sidła. W celu uniknięcia wspomnianej pożądliwości oraz utraty życia anioł Rafał poleca Tobiaszowi po zaślubinach z Sarą trzydniową wstrzemięźliwość od współżycia małżeńskiego. Ich przebywanie razem przez pierwsze trzy noce winno być modlitewnym czuwaniem. Oto interesujący nas fragment z Księgi Tobiasza 6:18-22: „18 Ale gdy ją pojmiesz i wejdziesz do sypialni, powstrzymaj się przez trzy dni od współżycia z nią. W spędzaniu z nią czasu nie zajmuj się niczym innym jak tylko modlitwą. 19 Tejże nocy, gdy spalisz rybią wątrobę zostanie wypędzone grono czartów. 20 Drugiej nocy dopuszczony będziesz do wspólnoty ze świętymi patriarchami, 21 trzeciej zaś nocy dostąpisz błogosławieństwa, aby zrodzili się z was zdrowi synowie. 22 Gdy upłynie trzecia noc, posiądziesz pannę w bojaźni Bożej, kierując się bardziej miłością do synów niż pożądliwością ciała, abyś w nasieniu Abrahamowym dostąpił błogosławieństwa w synach”.
Anioł Rafał poleca Tobiaszowi, aby pierwsze dni wspólnego zamieszkania spędził on ze swoją małżonką Sarą na wspólnej modlitwie. I tak, pierwszej nocy (ipsa autem nocte) Tobiasz winien spalić w ogniu wątrobę ryby, którą zgodnie z nakazem anioła zabrał z podróży. Spalenie wątroby ma na celu wypędzenie demonów. Drugiej nocy (secunda vero nocte) anioł obiecuje Tobiaszowi, że dostąpi wspólnoty ze świętymi patriarchami Narodu Wybranego. Trzecia noc (tertia autem nocte) spędzona przez Tobiasza i Sarę na modlitwie sprawi, że za Tobiaszem pójdzie błogosławieństwo, objawiające się w zrodzeniu zdrowych synów. Gdy po trzeciej (transacta autem tertia nocte) nocy Sara wejdzie do sypialni, Tobiasz winien posiąść ją pełen Bożej bojaźni pociągany więcej miłością do przyszłych synów niż pożądliwością ciała.
Karmelitański mistyk adaptuje wspomniane poszerzone opowiadanie z Księgi Tobiasza o przygotowaniu do poślubnej nocy Tobiasza i Sary do trzech rodzajów nocy, przez które winien przejść człowiek duchowy. Według niego są to: 1. Noc oczyszczenia zmysłów – wyobraża ją spalenie w ogniu „serca ryby”. Jan od Krzyża zamienia „wątrobę” na „serce”, gdyż jaśniej wyraża ono wewnętrzne motywacje oraz pożądania doznań zmysłowych, które rodzą się właśnie w ludzkim sercu; 2. Noc wiary – wyobraża ją w tekście dopuszczenie do społeczności patriarchów, których Biblia uważa za ojców wiary; 3. Noc ducha, będąca konsekwencją całkowitej odmienności Boga. Wynika ona z faktu, że Bóg w istocie swej jest do tego stopnia odmienny od człowieka, że nie podpada On pod żaden ludzki sposób pojmowania. Dlatego duch ludzki musi zostać w swej głębi poddany oczyszczeniu. Oczyszczenie ducha wyraża błogosławieństwo zdrowych synów w ten sposób, że dziecko jako owoc ludzkiej miłości jest czystym i niepojętym darem Boga.
Po przejściu wspomnianych trzech rodzajów nocy dusza wchodzi do komnaty Oblubieńca i może zjednoczyć się z Tym, który jest samą Miłością i Mądrością Bożą. Tekst Wulgaty wspomina, że zjednoczenie małżonków winno dokonać się w Bożej bojaźni (cum timore Domini). Mistyk z Fontiveros bojaźń Bożą utożsamia z miłością do Boga. Kiedy doskonała jest bojaźń Boża, doskonała jest także miłość do Boga i wówczas dokonuje się zjednoczenie człowieka z Bogiem, czyli przeobrażenie duszy (w Boga) przez miłość.
Lektura duchowa słowa Bożego z Tb 6:18-22 w wersji łacińskiej Wulgaty i zaadoptowanie go do prawideł życia duchowego, którego Jan od Krzyża dokonał w drugim rozdziale Drogi na Górę Karmel, wyjaśnia konieczność przejścia człowieka duchowego przez trzy rodzaje nocy: zmysłów, wiary i ducha. Jeśli człowiek pragnie całkowicie poddać się działaniu Boga i ogarnąć przez płomień Bożej Miłości, winien pozwolić, aby Bóg wypalił wszystkie zmysłowe przywiązania jego serca. Dla Jana od Krzyża proces ów symbolizuje spalenie przez Tobiasza rybiego serca.
Czytaj dalej w najnowszym numerze “Głosu Karmelu”…
